Twój mózg jak dzieło sztuki. Jak zmiana myślenia przeorganizowuje nasze życie i strukturę neuronalną.

Ten artykuł jest inny niż wiele moich dotychczasowych publikacji na Lunaria Atelier. Łączy naukową precyzję z perspektywą kliniczną psychoterapeutki psychodynamicznej oraz estetycznym spojrzeniem na proces zmiany. Jest to podróż przez neurobiologię, psychologię i sztukę, pokazująca, że zmiana myślenia nie jest jedynie metaforą, ale realnym procesem, który zapisuje się w strukturze naszego mózgu.

Jako psycholog oraz psychoterapeutka psychodynamiczna wielokrotnie obserwuję, jak wewnętrzna transformacja pacjenta, wsparta relacją terapeutyczną i wglądem, wpływa nie tylko na jego emocje, relacje i decyzje, lecz także na działanie jego układu nerwowego. Neuroplastyczność czyni z nas artystów, którzy każdego dnia mają możliwość malowania nowej kompozycji swojego życia.

„Mózg jest jak płótno, a myśli są jak farby. Jeśli każdego dnia sięgasz po te same kolory, obraz Twojego życia pozostaje niezmienny. Jeśli odważysz się sięgnąć po nowe barwy, zmieni się cała kompozycja”.

Neuroplastyczność: rewolucja w pojmowaniu mózgu

Przez większość XX wieku uważano, że dorosły mózg jest strukturą stałą, a zmiany w jego organizacji są możliwe jedynie w okresie dzieciństwa. Badania Michaela Merzenicha, Pascuala-Leone, Freda Gage’a i Eleanor Maguire obaliły ten pogląd, udowadniając, że mózg przez całe życie zachowuje zdolność do tworzenia nowych połączeń synaptycznych, modyfikowania istniejących i usuwania nieużywanych.

Proces ten zachodzi na poziomie mikro, czyli w obrębie synaps i aktywności neuronalnej, oraz na poziomie makro, obejmującym zmiany objętości i gęstości istoty szarej i białej. Klasycznym przykładem jest badanie Maguire nad londyńskimi taksówkarzami, które wykazało powiększenie tylnego hipokampa u osób zapamiętujących skomplikowany układ ulic miasta.

Perspektywa psychodynamiczna

W psychoterapii psychodynamicznej zmiana myślenia jest efektem głębokiego procesu rozumienia siebie i źródeł swoich schematów, często zakorzenionych w relacjach wczesnodziecięcych. Pacjent uczy się rozpoznawać powtarzające się wzorce w swoich reakcjach, przeżyciach i relacjach. Dzięki temu może wprowadzić nowe sposoby myślenia i odczuwania, co znajduje swoje odzwierciedlenie w pracy mózgu. Neuroplastyczność jest w tym sensie biologicznym zapisem psychicznej zmiany, która zachodzi w ramach relacji terapeutycznej.

Zakręt obręczy jako strażnik elastyczności

Zakręt obręczy jest kluczową strukturą w mózgu odpowiedzialną za przełączanie uwagi, regulację emocji i integrowanie reakcji poznawczych z emocjonalnymi. Badania Daniela Amena metodą SPECT pokazały, że nadmierna aktywność zakrętu obręczy wiąże się z powtarzalnością myśli, zamartwianiem się i trudnościami w dostrzeganiu alternatywnych rozwiązań.

W gabinecie psychodynamicznym widzę, jak pacjenci z nadaktywnością tego obszaru potrafią wracać do tych samych narracji i konfliktów, nawet jeśli sytuacja realna się zmienia. Proces terapeutyczny, w którym pacjent doświadcza nowej jakości relacji i uczy się rozumienia swoich mechanizmów obronnych, może doprowadzić do uspokojenia aktywności zakrętu obręczy i zwiększenia elastyczności poznawczej.

Dowody naukowe na zmianę

Badania Sary Lazar z Harvardu wykazały, że ośmiotygodniowy trening uważności zwiększa gęstość istoty szarej w hipokampie i korze przedczołowej. Norman Doidge w swojej książce „The Brain That Changes Itself” opisał przypadki pacjentów, u których świadome praktyki i stymulacja poznawcza doprowadziły do odzyskania utraconych funkcji po urazach mózgu.

Jeffrey M. Schwartz udowodnił, że zmiana sposobu myślenia i świadome kierowanie uwagą może zmniejszyć aktywność w obszarach mózgu odpowiedzialnych za powtarzalne, natrętne myśli.

Neurogeneza

Jeszcze niedawno sądzono, że dorosły mózg nie produkuje nowych neuronów. Obecnie wiemy, że neurogeneza zachodzi m.in. w hipokampie. Fred Gage udowodnił, że aktywność fizyczna, bogate środowisko i stymulacja intelektualna sprzyjają narodzinom nowych komórek nerwowych. W psychoterapii psychodynamicznej podobny efekt wywołuje praca nad nowymi narracjami i doświadczanie emocjonalnego bezpieczeństwa.

Mechanizmy neurochemiczne

Zmiana sposobu myślenia i odczuwania wpływa na neurochemię mózgu. Serotonina stabilizuje nastrój i poczucie bezpieczeństwa. Dopamina wspiera motywację i nagradza proces uczenia się. GABA działa uspokajająco, redukując nadmierne pobudzenie neuronalne. Noradrenalina zwiększa czujność i mobilizację do działania. Proces terapeutyczny w sposób naturalny reguluje te układy, poprawiając funkcjonowanie emocjonalne i poznawcze.

Sen i odżywianie

Sen odgrywa kluczową rolę w konsolidacji pamięci i procesach neuroplastycznych. Brak snu zakłóca pracę hipokampa i kory przedczołowej. Zdrowa dieta bogata w kwasy omega-3, polifenole, witaminy z grupy B oraz minerały wspiera procesy naprawcze w mózgu i sprzyja neurogenezie.

Case studies z praktyki psychodynamicznej

Przypadek pierwszy. Pacjentka wychowana w środowisku, w którym jej potrzeby emocjonalne były ignorowane, przez wiele lat żyła z poczuciem braku wpływu na własne życie. W procesie dwuletniej terapii, poprzez analizę relacji i wgląd, zaczęła dostrzegać swoje mechanizmy obronne i zmieniać narrację o sobie. Efektem było zwiększenie poczucia sprawczości i umiejętności podejmowania decyzji.

Przypadek drugi. Pacjent po doświadczeniach traumatycznych, w terapii przez rok uczył się rozpoznawać i nazywać emocje, co doprowadziło do zmniejszenia napięcia i reakcji somatycznych oraz poprawy jakości snu.

Sztuka jako katalizator zmiany

Sztuka w naturalny sposób pobudza procesy neuroplastyczne. Tworzenie wymaga podejmowania decyzji, radzenia sobie z nieprzewidywalnością, wprowadzania zmian i akceptowania błędów. Są to te same umiejętności, które rozwija się w psychoterapii. Badania Girija Kaimal wykazały, że nawet krótka aktywność twórcza obniża poziom kortyzolu i wspiera regulację emocji.

Zmiana jako proces codzienny

Neuroplastyczność jest jak mięsień. Aby rozwijać nowe połączenia neuronalne, konieczna jest regularna praktyka. W terapii psychodynamicznej odbywa się to poprzez systematyczne analizowanie przeżyć, odkrywanie nieświadomych treści i wprowadzanie nowych sposobów reagowania, które z czasem stają się naturalną częścią funkcjonowania.

Bibliografia

Publikacje zagraniczne

Merzenich M. M. (2013). Soft-Wired. Parnassus Publishing.

Pascual-Leone A., et al. (2011). Annals of the New York Academy of Sciences, 1234, 14-21.

Gage F. H. (2002). Science, 296(5577), 211.

Maguire E. A., et al. (2000). Proceedings of the National Academy of Sciences, 97(8), 4398-4403.

Lazar S. W., et al. (2005). NeuroReport, 16(17), 1893–1897.

Kaimal G., et al. (2016). Art Therapy, 33(2), 74-80.

Doidge N. (2007). The Brain That Changes Itself. Penguin.

Amen D. (2015). Change Your Brain, Change Your Life. Harmony Books.

Davidson R. J., et al. (2003). Psychosomatic Medicine, 65(4), 564–570.

10.Lieberman M. D., et al. (2007). Psychological Science, 18(5), 421–428.

Publikacje polskie

11. Kaczmarek L. D. (2016). Neuroplastyczność mózgu. Psychologia Wychowawcza, 59(5), 12–27.

12. Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B. (2013). Psychologia poznawcza. PWN.

13. Czapiński J. (red.) (2014). Psychologia pozytywna. PWN.

14. Pużyński S., Wciórka J. (red.) (2011). Psychiatria. PZWL.

15. Czerniawska E. (2011). Neuropsychologia kliniczna. PWN.

16. Matczak A. (2007). Psychologia różnic indywidualnych. PWN.

17. Grzesiuk L. (red.) (2005). Psychoterapia. ENETEIA.

18. Reykowski J. (1979). Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość. PWN.

19. Aleksandrowicz J. W. (2000). Psychoterapia zaburzeń nerwicowych. PZWL.

20. Cierpiałkowska L., Sęk H. (2016). Psychologia kliniczna. PWN.

21. Obuchowski K. (1983). Psychologia dążeń ludzkich. PWN.

22. Świderska M. (2018). Arteterapia w praktyce. Difin.

23. Starzomska M. (2013). Psychoterapia psychodynamiczna. Scholar.

24. Aleksandrowicz J. W. (2009). Neurony i psychoterapia. PWN.

25. Sadowski A. (2019). Neurobiologia a zmiana psychiczna. PWN.

Wszystkie prawa zastrzeżone.