Odporność psychiczna: jak ją budować, co ją niszczy i dlaczego jest ważna ? Refleksje psychologiczne i literackie i inne …

Wstęp

Odporność psychiczna to temat, który w ostatnich latach zyskał ogromną popularność. Mówi się o niej w mediach społecznościowych, w szkołach, na szkoleniach motywacyjnych i w gabinetach terapeutycznych. Często jednak pojawia się w bardzo uproszczonej wersji jako hasło zachęcające do „bycia silnym”, „niepoddawania się” czy „myślenia pozytywnie”. Tymczasem odporność psychiczna to zjawisko złożone, głębokie i nieoczywiste.

Nie chodzi o to, by nie odczuwać trudnych emocji, ani o to, by być zawsze skutecznym i uśmiechniętym. Prawdziwa odporność psychiczna to zdolność adaptacji do zmieniających się warunków, umiejętność przeżywania i rozumienia emocji, gotowość do wyciągania wniosków z trudnych doświadczeń i tworzenie bezpiecznej przestrzeni w sobie i wokół siebie.

W tym artykule przyjrzymy się, czym jest odporność psychiczna, co ją buduje, a co osłabia. Spróbujemy zrozumieć ją w świetle psychologii, teorii psychoanalitycznych oraz poprzez obrazy z literatury, filmu i sztuki. Zadamy pytania, które warto sobie postawić, jeśli chcemy nad nią pracować, i zastanowimy się, jakie zasoby możemy wykorzystać, by ją wzmacniać.

Czym jest odporność psychiczna

Odporność psychiczna to proces, a nie jednorazowa decyzja ani wrodzona cecha, którą posiada się albo nie. To zdolność do powrotu do równowagi po doświadczeniu trudności, stresu lub traumy. To także umiejętność przystosowania się do zmieniających się warunków i wyzwań życiowych z zachowaniem integralności własnej tożsamości, wartości i relacji.

Psychologia rozumie odporność jako zdolność do regulowania emocji, rozpoznawania i zaspokajania swoich potrzeb, utrzymywania kontaktu z własnymi wartościami oraz budowania i korzystania z sieci wsparcia społecznego. Odporność psychiczna nie polega na unikaniu cierpienia, ale na umiejętności jego przeżywania, rozumienia i nadawania mu znaczenia.

W tym sensie budowanie odporności jest głębokim procesem samopoznania, autorefleksji i świadomego wyboru. Wymaga od nas nie tylko umiejętności radzenia sobie z kryzysem, ale też gotowości do zmiany, rozwoju i uczenia się z doświadczeń.

Co zagraża odporności psychicznej

Odporność psychiczna jest wrażliwa na wiele czynników, które mogą ją osłabiać. Jednym z najważniejszych jest chroniczny stres, który wyczerpuje zasoby psychiczne i biologiczne organizmu, nie dając przestrzeni na regenerację. Życie w nieustannym pośpiechu i presji efektywności sprzyja utracie kontaktu z własnymi emocjami, potrzebami i ciałem.

Doświadczenia traumy, zwłaszcza powtarzalnej i relacyjnej, mogą poważnie podkopywać fundamenty odporności. Trauma nie tylko rani, ale często niszczy zaufanie do świata, innych ludzi i siebie samego. Brak bezpiecznych relacji, w których można wyrazić emocje i być wysłuchanym, izolacja społeczna oraz poczucie osamotnienia to kolejne czynniki, które osłabiają odporność psychiczną.

Perfekcjonizm i nadmierne wymagania wobec siebie blokują możliwość odpoczynku i regeneracji. Ciągła potrzeba kontroli i lęk przed błędem sprawiają, że każda porażka urasta do rangi katastrofy. Brak umiejętności rozpoznawania własnych granic i potrzeb oraz ich komunikowania prowadzi do wypalenia emocjonalnego i utraty sensu.

Jak budować odporność psychiczną krok po kroku

Budowanie odporności psychicznej wymaga świadomego podejścia i cierpliwości. Nie ma jednej recepty dla wszystkich, ale można wyróżnić kilka ogólnych zasad i praktyk, które sprzyjają jej rozwojowi.

Pierwszym krokiem jest uważne zatrzymanie się i nazwanie tego, co się czuje. Emocje, które potrafimy rozpoznać i nazwać, stają się mniej przytłaczające i łatwiejsze do regulacji. Przyjęcie emocji jako ważnej informacji o naszych potrzebach i granicach to klucz do zrozumienia siebie.

Kolejnym krokiem jest dbanie o ciało, które jest nierozerwalnie związane z psychiką. Sen, zdrowe odżywianie, ruch i świadomy oddech to podstawowe zasoby, które wspierają nasze zdolności adaptacyjne. Regularne praktyki relaksacyjne czy mindfulness pomagają uspokoić układ nerwowy i zwiększają odporność na stres.

Bardzo ważne jest budowanie relacji opartych na zaufaniu i bezpieczeństwie. Umiejętność proszenia o pomoc i przyjmowania wsparcia to nie oznaka słabości, ale element zdrowia psychicznego. Rozmowa z drugim człowiekiem daje możliwość wspólnego przetworzenia trudnych doświadczeń i zmniejsza poczucie osamotnienia.

Warto też ćwiczyć elastyczność myślenia. Zamiast sztywnych przekonań i katastroficznych wizji przyszłości, można szukać innych perspektyw i bardziej wspierających narracji. Pytania typu „czego potrzebuję, by spróbować” zamiast „nie dam rady” otwierają przestrzeń na działanie i rozwój.

Danie sobie prawa do odpoczynku i niedoskonałości to kolejny ważny element. Perfekcjonizm nie wzmacnia odporności, ale ją niszczy. Odpoczynek to nie luksus, ale konieczność dla naszego zdrowia psychicznego.

Perspektywa psychoanalityczna

Teoria psychoanalityczna wnosi do rozumienia odporności psychicznej ważne i unikalne spojrzenie. Odporność psychiczna nie oznacza braku mechanizmów obronnych, lecz ich dojrzałość i elastyczność. W klasycznej psychoanalizie mówi się o mechanizmach obronnych, które pomagają radzić sobie z lękiem i napięciem. Jednak ich poziom dojrzałości ma ogromne znaczenie dla naszej odporności.

Mechanizmy takie jak wyparcie, zaprzeczenie czy projekcja mogą chronić przed bólem, ale jednocześnie uniemożliwiają jego zrozumienie i przepracowanie. Współczesna psychoanaliza podkreśla wartość zdolności do symbolizacji, czyli nadawania znaczenia naszym przeżyciom. Umiejętność symbolizacji pozwala przekształcić surowe, nieuświadomione emocje w coś, co można zrozumieć, opowiedzieć, a tym samym zintegrować.

Donald Winnicott w swoich pracach opisuje pojęcie „wystarczająco dobrej matki”, która daje dziecku przestrzeń na frustrację i rozwijanie tolerancji wobec ambiwalencji. Ta zdolność do znoszenia sprzecznych uczuć jest fundamentem dojrzałej odporności psychicznej. W terapii psychoanalitycznej praca nad odpornością polega nie na unikaniu konfliktów wewnętrznych, ale na ich rozumieniu i integracji.

Refleksja przez pryzmat sztuki i literatury

Odporność psychiczna od dawna jest tematem podejmowanym w literaturze i filmie, często w znacznie bardziej złożony sposób niż w popularnych poradnikach.

W „Zbrodni i karze” Fiodora Dostojewskiego główny bohater, Raskolnikow, doświadcza moralnego rozdarcia i izolacji, które niszczą jego zdolność do przeżywania winy i prowadzą do upadku. Jego historia pokazuje, że odporność nie polega na odcięciu się od sumienia, ale na gotowości do konfrontacji z własnymi czynami i emocjami.

Film „Życie jest piękne” w reżyserii Roberto Benigniego opowiada o ojcu, który w obozie koncentracyjnym buduje dla swojego syna świat pełen humoru i wyobraźni, by ochronić go przed brutalną rzeczywistością. Humor staje się tu narzędziem przetrwania i ochrony psychicznej, ale niesie też pytania o cenę, jaką płaci za to sam bohater.

Flamenco jako sztuka ekspresji emocji pokazuje, że odporność nie polega na wyparciu cierpienia, ale na jego świadomym przeżyciu i transformacji w coś, co można wyrazić i zrozumieć. Ta forma sztuki uczy, że siła może iść w parze z wrażliwością i że prawdziwa odporność nie unika bólu, ale potrafi go unieść.

Kilka pytań dla Ciebie

Czym dla Ciebie jest odporność psychiczna

Jakie doświadczenia Cię wzmocniły

Co Cię osłabia

Jakie masz zasoby, z których możesz dziś skorzystać

Czego potrzebujesz, by czuć się bezpiecznie

Czy potrafisz prosić o wsparcie i je przyjmować

Jak rozumiesz swoją historię i swoje emocje

Podsumowanie

Budowanie odporności psychicznej to proces, który wymaga odwagi, uważności i wyrozumiałości wobec siebie. To umiejętność przyjmowania swoich emocji, rozumienia ich znaczenia i integrowania doświadczeń. Psychologia, teoria psychoanalityczna, literatura i film pokazują, że odporność nie polega na nieodczuwaniu bólu, ale na zdolności do jego przeżywania, nadawania mu sensu i poszukiwania wsparcia.

To droga do bycia bliżej siebie i innych, do uznania swojej wrażliwości i jednocześnie swojej siły.

Literatura i inspiracje

„Poza zasadą przyjemności” Sigmund Freud

„Zabawa i rzeczywistość” Donald Winnicott

„The Body Keeps the Score” Bessel van der Kolk

„Zbrodnia i kara” Fiodor Dostojewski

Film „Życie jest piękne” reż. Roberto Benigni

Wszystkie prawa zastrzeżone Lunaria Atelier 🌙